اظهارات جنجالی ترامپ که در آن اعلام کرده رژیم ایران تحت هر شرایطی باید با آمریکا مذاکره کند، در نگاه اول میتواند اینگونه به نظر برسد که واشنگتن به دنبال راهی برای کاهش تنشهاست؛ اما نکتهای که ترامپ به آن اشاره نکرده، همان شروط سنگین و پیششرطهایی است که برای شروع هرگونه گفتوگو با تهران مطرح کرده است. دولت ترامپ در حالی از آمادگی برای مذاکره صحبت میکند که در پشت این سخنان، حکومت ایران را در شرایطی دشوار قرار میدهد که برای هرگونه گفتوگو مجبور به پذیرش فشارهای حداکثری خواهد بود.
در این میان تحلیلگران و کارشناسان غربی بر این باورند که در چند ماه آینده به احتمال زیاد از طریق کشورهای اروپایی، «مکانیسم بازگشت خودکار تحریمها» موسوم به «اسنپبک» یا همان «مکانیسم ماشه» فعال خواهد شد و تمامی تحریمهای سازمان ملل علیه ایران بازگردانده میشود. در توافق برجام که در سال ۲۰۱۵ به امضای ایران و گروه ۱+۵ (آلمان و پنج کشور دائمی شورای امنیت سازمان ملل) رسید، مفهوم اسنپبک بهطور خاص در بندهای مربوط به بازگشت تحریمها گنجانده شد.
«اسنپبک» یا «مکانیسم ماشه» یک مکانیسم است که به یکی از طرفهای توافق (در اینجا اعضای ۱+۵) اجازه میدهد تا اگر بهطور قانعکنندهای ثابت شود که یکی از طرفها توافق را نقض کرده است، تحریمهایی که قبلاً لغو شدهاند، بهطور خودکار و بدون نیاز به تصویب شورای امنیت سازمان ملل بازگردند. پس از فعال شدن اسنپبک، تحریمهای بینالمللی، بهویژه تحریمها در حوزههای مالی، بانکی، نفتی و تجاری که برای ایران آسیبزا خواهند بود، بار دیگر به حالت قبل بازخواهند گشت. این شامل محدودیتهای شدید بر صادرات نفت، دسترسی به بازارهای جهانی، تجارت بینالمللی و جلب سرمایهگذاری خارجی خواهد بود. فعال شدن مکانیسم ماشه موجب خواهد شد که ایران بیشتر از قبل در سطح بینالمللی بهویژه در سازمان ملل و سایر نهادهای جهانی تحت فشار قرار گیرد.
فعال شدن اسنپ بک ضربهای جدی به منافع راهبردی حکومت ایران خواهد زد. یکی از دستاوردهای برجسته برجام، لغو شش قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل بود که طبق برنامه باید تا مهر ۱۴۰۴ دائمی شود؛ دستاوردی که در تاریخ سیاست بینالملل کمنظیر است. در صورتی که ایران نتواند بهطور مؤثر از فعال شدن مکانیسم حلوفصل اختلافات جلوگیری کند، این دستاورد از دست خواهد رفت. بازگشت آن قطعنامهها به این معناست که غنیسازی، توسعه توان موشکی و خرید و فروش سلاحهای متعارف ایران تحت حقوق بینالملل غیرقانونی خواهد بود.
یک کارشناس حکومتی گفته: برای جلوگیری از فعال شدن مکانیسم ماشه ایران باید بهطور مستمر همکاری کامل خود را با آژانس بینالمللی انرژی اتمی نشان دهد و شفافیت بیشتری در فعالیتهای هستهای خود بهویژه در زمینه نظارت و بازرسیها فراهم کند. این امر میتواند بهطور مؤثری اطمینان جامعه جهانی را از صلحآمیز بودن برنامه هستهای ایران جلب کند و بهطور غیرمستقیم فشارهای خارجی را کاهش دهد.
مرتضی مکی، کارشناس مسائل بین المللی به روزنامه اعتماد گفت: اگر به دنبال کاستن از شدت تنشها و چالشهای موجود هستیم باید به دنبال مذاکرات مستقیم با امریکا باشیم. اگر توافقی میان تهران و واشنگتن حاصل شود، قطعا اروپاییها چارهای جز پیروی از آمریکا نخواهند داشت و این برای آنها رضایتبخش خواهد بود.
وی افزود: این احتمال وجود دارد که مکانیسم ماشه قبل از اکتبر ۲۰۲۵ فعال شود و این موضوع میتواند تهدیدی جدی برای ایران باشد. در این راستا، باید به سرعت تصمیمگیری کرده و سیاستهای راهبردی و کلانی را اتخاذ کنیم. اقدام اخیر اروپاییها در صدور قطعنامه در نشست فصلی شورای حکام آژانس بینالمللی انرژی اتمی، گامی در جهت فعالسازی مکانیسم ماشه بوده است تا پرونده هستهای ایران را پیچیدهتر کنند و زمینهای برای فعالسازی مکانیسم ماشه فراهم آورند. این سناریو بهشدت برای ایران خطرناک است و باید بهطور جدی در این زمینه تأمل کرد و جلوی وقوع آن را گرفت.
