تنها پس از دو پاره شدن آلمان، نمایشگاه جهانی کتاب فرانکفورت از اهمیت بیشتری برخوردار شد.
در حالی که در نمایشگاه فرانکفورت تأکید بیشتر بر غرفهداران و برگزارکنندگان و جنبههای بازاریابی صنعت کتاب است، میشود نمایشگاه لایپزیگ را میهمانمحور نامید به این معنی که در اینجا بازدیدکنندگان نقش نخست را ایفا میکنند.
در چهار روز گذشته سراسر شهر لایپزیگ شاهد برگزاری کتابخوانیها و میزگردها و نشستهای هنری بود و به دیدارکنندگان فرصت کافی داده شد تا با نویسندگان، مترجمان و پژوهشگران و دست اندرکاران کتاب آشنا شوند و مستقیما با آنها به گفتگو بنشینند.
نمایشگاه لایپزیگ با ۱۱۲۰۰۰ متر مربع فضای سرپوشیده و ۷۰۰۰۰ متر مربع فضای باز بزرگترین “خانه شیشهای” اروپا را که محل برگزاری نمایشگاه است در خود جای داده که نماد شفافیت به شمار میآید.
میهمان افتخاری
میهمان ویژه امسال کشور اتریش بود که با بیش از ۱۰۰ نمایشگر کتاب و چندین نمایشگر رشته های هنری دیگر شرکت کرد. ویژگی برجسته در این بخش شرکت فعال نویسندگان جوان و کمشناخته مانند سوفیا آندروخویچ با کتابی درباره تاریخ اوکراین و آندریا فاگِرهولم با رمان اجتماعی “چه کسی بامبی را کشت” در کنار نویسندگان سرشناسی چون اِلفریده یِلینِک (برنده جایزه ادبی نوبل)، اورزولا پوسنانسکی و آرنو گایگِر بود.
نویسندگان جوان به این ترتیب فرصت یافتند آثار ادبی و فرهنگی خود را در سطح و معیار جهانی بشناسانند.
بیش از ۲۰۰ نویسنده و پژوهنده و صد نمایشگر در محل نمایشگاه و سراسر شهر لایپزیگ در کنار معرفی تازه های آثار نوشتاری، آثار موسیقایی، نقاشی و دیگر رشتههای هنری خود را ارائه دادند و با دیدارکنندگان نمایشگاه به گفتگو نشستند.
یکی از سرپرستان غرفه بزرگ اتریش کاتیا گاسِر در تالار شماره چهار نمایشگاه که به انتشاراتیهای بینالمللی اختصاص داشت به دویچه وله فارسی گفت: «ما یک کشور کوچک هستیم، پس باید صدایمان را خیلی بالا ببریم. اتریش با شعار “بیشتر از ما” در نمایشگاه شرکت کرده تا بگوید “ما تنها صدای ادبیات جهان نیستیم، بلکه رساننده فریادهای ادبی و اجتماعی همه جهانیم.»
در بخش ورودی غرفه بزرگ اتریش، برای فراخواندن و تشویق مردم به دیدار از نمایشگران اتریشی، یک دستگاه “اتومات شعر” نصب شده بود که دیدارکننده با انداختن ۵۰ سِنت در دستگاه، تازهترین سروده یکی از نویسندگان حاضر در نمایشگاه را دریافت میکرد که هنوز چاپ یا خوانده نشده است.
جایزههای ادبی
نمایشگاه لایپزیگ از دیرباز محل و مشوق اعطای جایزههای ادبی نه تنها به نویسندگان، بلکه فرهنگسازان آلمانی بوده است. امسال هم چندین جایزه ادبی و فرهنگی در طول برگزاری نمایشگاه اعطا شد.
ماریا استپانوا نویسنده روس که به خاطر اعتراض به جنگ اوکراین از پارسال در برلین در تبعید زندگی میکند، برای جُنگ شعر “دختران بیپوشاک” جایزه “تفاهم اروپا” را برد:
“در این کتاب آواها و واژه های یخزدهای را میخوانید
که آرام آرام آب میشوند
که با بازگویی بیشتر میشوند
و با ترجمه و ترجمان رنگ میگیرند.
تا که سرما اندکی کم میشود
واژهها آرام شبنم میدهند”.
برنده جایزه ویژه نمایشگاه کتاب لایپزیگ اما دینچِر گوچوتِر نویسنده ترک تبار ۴۴ ساله بود که با رمان “افسانه آلمان به روایت ما” در انتشاراتی خود او “اِلیف” از چاپ درآمده است.
گوچوتِر در سخنانش در مرسام اعطای جایزه گفت: «از رانندگی کامیون اینقدر پول در میآید که به یک خوراک ماکارونی و وقت برای نوشتن برسد.»
داستان او قصه همه کسانی است که از پشت کوههایی در خاورزمین برای کار و زندگی بهتر به آلمان و کشورهای دیگر اروپایی مهاجرت میکنند و با سختیهای غیرمنتظره رو به رو میشوند.
ایرانیتباران به جای غرفه ایران
دست اندرکاران نمایشگاه در همبستگی با آزادیخواهان ایرانی، نه تنها از ورود وابستگان رژیم اسلامی ایران به نمایشگاه جلوگیری کردند بلکه عذر “انجمن اسلامی هامبورگ” را هم به دلیل پشتیبانی از حکومت ایران خواستند.
به جای آن در تالار شماره چهار نمایشگاه در بخش میزگردها به نام “جامعه باز” چند میزگرد و کتابخوانی در رابطه با مبارزات و اعتراضات اخیر در ایران و حضور نویسندگان ایرانیتبار برگزار شد.
گیلدا صاحبی که کتاب تازهاش “شمشیر ما عشق است” با استقبال شایانی رو به رو شده، درباره رویدادهای اخیر ایران با دیدارکنندگان گفتگو کرد و با اشاره به کتابش بر جنایات اخیر رژیم علیه مردم بیسلاح و نبرد بیمانند زنان ایرانی برای آزادی انگشت گذاشت.
در میزگردی که با شرکت او از سوی سرپرست انجمن سراسری نویسندگان آلمان در سندیکای وِردی برگزار شد، نویسنده سرشناس ایرانیتبار کتابهای کودکان و نوجوانان، ایزابل عابدی چگونگی بیان جهان پیچیده و پرتلاطم را برای کودکان و نوجوانان شرح داد.
عابدی گفت: «مسأله این نیست که آیا باید از جنایتها برای کودکان گفت یا نه. مسأله این است که چگونه باید اینها را بیان کرد.»
در میزگرد دیگری از سوی بخش “جامعه باز”، نوا ابراهیمی رماننویس مطرح جوان ایرانیتبار که در اتریش زندگی و کار میکند، درباره نوشته خود در جُنگ تازه چاپ “متفاوت بمانیم: نامههای امیدبخش در روزگار سخت” سخن گفت که به زندگی مهاجران و چندملیتیها در اروپا میپردازد: «در واکنش به ترانه “من در اینجا زادهام، زادهام که زادهام” میخواندیم: “من در اینجا نزادهام، نزادهام که نزادهام!”.
سخن پایانی
نمایشگاه کتاب لایپزیگ نشان داد که هنوز بسیاری کتاب و خواندنیها را به پیامکها و فیلمهای کوتاه شبکههای اجتماعی ترجیح میدهند.
تالار شماره یک نمایشگاه، ویژه فروشندهها از هرگونه به ویژه لباسهای مبدل و عروسکها و اسباببازیها برای کودکان و نوجوانان بود.
در تالار شماره دو بیشتر ناشران شرق آلمان گرد هم آمده بودند. “نشر کاتاپولت” (منجنیق) به کتابهای برانگیزاننده اختصاص داشت. از جمله تازههای آنها برای نمایشگاه “آشپزی برای روده سالم” بود که طنز و آشپزی را یکجا جمع کرده است.
تالار شماره سه ویژه نوجوانان و کودکان بود و در تالار شماره چهار ناشران غیرآلمانیزبان گرد هم آمده بودند.
آخرین تالار نمایشگاه یعنی شماره پنج به کتابهای نامتعارف و ناکتابهای متعارف اختصاص داشت. در اینجا آثار تحریکگر حتی آنارشیستی معرفی میشدند و در کنار آن نوشتارهای دیجیتال.
یکی از غرفههای برجسته این تالار، ویژه “کتابخانه دیجیتال آلمان” بود که در واقع وِبسایت رایگانی برای همگانی است که میخواهند مطالب تاریخی را از صوتی و ویدئویی گرفته تا نوشتاری، دانلود کنند.
نمایشگاه لایپزیگ در روز یکشنبه ۳۰ آوریل ۲۰۲۳ درهای خود را بست اما دیدارکنندگان تا پاسی از شب شاهد کتابخوانی نویسندگان در سراسر شهر بودند. میهمان ویژه سال آینده این نمایشگاه کشور هلند خواهد بود.
