دویچه وله با چهار کارشناس درباره این موضوع و همچنین “تروما و ضربه روانی” کودکان دوزبانه در نخستین روز مدرسه صحبت کرد.اولین روز مدرسه، بهویژه برای کودکانی که تازه پا به کلاس درس میگذارند، باید روزی فراموشنشدنی و شیرین باشد، اما برای بسیاری این روز تبدیل به تجربهای دردناک و تروما شده است؛ تروما ناشی از بیگانگی با زبان و فرهنگ خود.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچهوله
جمهوری اسلامی در طول تاریخ خود نتوانسته مسئله آموزش به زبان مادری را حل کند. شیرین عبادی، برنده جایزه نوبل صلح، میگوید حتی قوانینی که دولت تصویب کرده، برای آموزش به زبان مادری اجرا نمیشوند.
او اشاره میکند که طبق تحقیقاتی که در زمان مسئولیتش در “انجمن حمایت از کودکان” انجام شده، کودکانی که زبان مادریشان غیر فارسی بوده مانند کردی، ترکی، بلوچی، ترکمنی یا عربی، هنگام ورود به مدرسه ذخیره لغاتشان بهطور قابل توجهی کمتر از کودکانی بوده است که در خانه به فارسی صحبت میکردند؛ تا ۷۰ درصد کمتر.
عبادی تاکید میکند که کودکان در سال اول تحصیل وقتی حرفهای معلم را نمیفهمند، این موضوع برایشان ضربهای بزرگ است که تا پایان عمر باقی میماند.
به گفته عبادی ایران کشوری چندزبانه و متنوع است و باید به زبان و فرهنگ همه اقوام احترام گذاشت. این مدافع حقوق بشر تاکید میکند آموزش زبان مادری در کنار زبان فارسی از سال اول دبستان باید اجرا شود تا کودکان دوزبانه بتوانند همزمان هر دو زبان را بیاموزند و تنها در این صورت است که میتوان به حقوق فرهنگی همه اقوام احترام گذاشت و “ایران زیبا و ماندگار باقی بماند”.
تجربه شخصی؛ ترومای روز اول مدرسه
شیوا فرهمندراد، نویسنده ایرانی ساکن سوئد، که در ارتباط با زبانهای مادری مقالات زیادی نوشته، میگوید ترومای نخستین روز مدرسه هنوز هم در ذهنش باقی است و حتی امروز با یادآوری روز اول مهر، مشکلات همکلاسیهایش که زبان مادریشان متفاوت بوده، برایش تداعی میشود.
به گفته این محقق زبان مادری ضربهای که کودک ۶ یا ۷ ساله به دلیل مواجهه با زبان بیگانه در مدرسه میخورد، بسیار سنگین است و به سختی فراموش میشود.
دغدغه اصلی مردم؛ نان و آب
مشکل آموزش به زبان مادری و آموزش زبان مادری هنوز حل نشده و شاید در شرایط کنونی اولویت چندانی نداشته باشد. برخی از کارشناسان معتقدند تا تغییرات عمیق سیاسی در ایران رخ ندهد، مسائلی مثل حقوق زبانی و اتنیکی در اولویت قرار نخواهند گرفت و امروز دغدغه اصلی مردم و حکومت، تامین نیازهای اولیه مانند نان، آب و برق است.
با وجود مشکلات محیط زیستی مانند خشکسالی و فرونشست زمین، تهدیدات موجود بر زندگی مردم بیش از هر چیز دیگر است. این کارشناسان میگویند تا زمانی که تحولات اساسی در ساختار حکمرانی ایران صورت نگیرد، این مشکلات راهحل پایدار نخواهند داشت و مسائل فرهنگی مانند آموزش زبان مادری در اولویتهای بعدی قرار میگیرند.
اما شیوا فرهمندراد این دیدگاه را قبول ندارد و میگوید: «فرقی نمیکند مشکلات جامعه چه باشد، کودکان ۶ و ۷ سالهای که به مدرسه میروند باید زبان مادریشان را هم بیاموزند. آنها حق دارند لذت خواندن و نوشتن به زبان خود را تجربه کنند و این مسئله باید توسط جامعه، حکومت، اپوزیسیون و فعالان سیاسی حل شود».
زبانهای مادری بدون حمایت دولتی در معرض نابودیاند
فرهمندراد تاکید میکند که با گسترش رسانههای فارسیزبان، توجه کافی به زبانهای اتنیکها نمیشود و بودجهای برای آموزش و توسعه آنها اختصاص داده نمیشود، که نتیجهاش فراموش شدن و از بین رفتن بسیاری از زبانهاست.
او اما میگوید هنوز امید وجود دارد؛ فعالان و سخنگویان زبانهایی مانند ترکی آذربایجانی و گیلکی تلاش میکنند زبان و فرهنگ خود را حفظ کنند. در گیلان و آذربایجان، نشریات و کلاسهای آموزش زبان برگزار میشود و جوانان با علاقه در این زمینه فعالیت میکنند.
آرنه گلی، معلمی که سالها در تهران و ترکمنصحرا کار کرده هم با تائید نطر فرهمندراد میگوید در ترکمنصحرا کلاسهای خصوصی برای آموزش زبان ترکمنی برگزار میشود و مردم این زبان را با الفبای فارسی و لاتین یاد میگیرند. او تاکید میکند که چندزبانی باید به رسمیت شناخته شود و برنامهریزیهای آموزشی متناسب با آن انجام شود.
گلی که پیشتر در تنظیم کتابهای درسی نقش داشته، از تلاشهای شخصی خود برای حفظ زبان مادری میگوید؛ جمعآوری داستانهای محلی و نام گیاهان به زبان ترکمنی و رونویسی اشعار بزرگان ترکمن مختوقلی از جمله تلاشهای او بوده است.
افزایش سهم زبانهای مادری ضروری است
علیرضا اردبیلی، سردبیر نشریه تریبون، معتقد است برای ارتقای نقش زبانهای غیرفارسی مانند ترکی، دو شرط اصلی لازم است؛ اراده سیاسی و برنامهریزی کارشناسی.
به گفته سردبیر تریبون ابتدا باید توافقی سیاسی شکل گیرد تا سهم زبانهای غیرفارسی در آموزش، رسانهها و نظام اداری به رسمیت شناخته شود. او تاکید میکند هدف جایگزینی کامل زبان فارسی نیست، بلکه افزایش تدریجی سهم زبانهای اتنیکها است.
اردبیلی در ادامه افزود سپس باید اقدامات اجرایی مانند تالیف کتابهای درسی، تربیت معلم و تخصیص بودجه بهصورت دقیق برنامهریزی شود تا بدون کاهش کیفیت آموزش، این هدف محقق گردد.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
به باور این کارشناس با اجرای این دو گام، تنشهای زبانی کاهش یافته و مشکلات به مسائل فنی و مالی تبدیل میشوند، نه سوءنیت سیاسی.
